Radna Fabias’ Habitus: ongelijkheid in de klimaatcrisis

Ongelijkheid en de klimaatcrisis gaan hand in hand. Racisme, seksisme, klassisme:allerlei vormen van maatschappelijke ongelijkheid waardoor de klimaatcrisis heeft kunnen ontstaan, én die door de klimaatcrisis worden verergert. Amnesty Internationalwijst erop dat juist kwetsbare groepen het hardst getroffen worden door de klimaatcrisis: inheemse volken, migranten, vrouwen, ouderen, kinderen en armen. Het ontstaan van de crisis heeft ook alles te maken met racisme: westerse landen vinden het geoorloofd om grondstoffen te stelen in (voormalige) koloniën en zwaar industrieel werk te laten doen door mensen die ze minder vinden. Als we de klimaatcrisis willen bestrijden, moeten we ook voor ongelijkheid de barricades op. De op Curaçao geboren Radna Fabias helpt met haar bundel Habitus deze ongelijkheid onder ogen te komen. 

Door Pieter Boeschoten

Habitus, wat in het Latijn zoiets betekent als ‘sociaal gedrag’, beschrijft de keiharde ongelijkheid tussen man en vrouw en tussen wit en zwart, tegen een achtergrond van olieschandalen en vervuiling. Ze laat zien hoe racisme en seksisme in het dagelijks leven vorm krijgt, in wat voor gedrag zich dat uit. Habitus draagt ook de betekenis van ‘verschijningsvorm’, en laat zich lezen als de vaak vergeten verschijningsvorm van de crisis, namelijk die van ongelijkheid. De klimaatcrisis treft niet iedereen op dezelfde manier en zeker niet even hard.  

In het eerste gedicht, wat ik verstopte, probeert Fabias de sfeer van de bundel te schetsen. We kunnen de titel van het gedicht interpreteren als de ontkenning van de ongelijkheid. Het ontkennen van racisme en seksisme is vaak zo hardnekkig, dat veel mensen het proberen te verstoppen. Fabias verstopt het niet meer.

“wat ik verstopte

velgen
de onberispelijk opgepoetste in de zon glimmende velgen

te groot en te duur voor de auto’s waaronder ze draaien

de geblindeerde ruiten van de auto’s met de glimmende velgen
de ver naar achteren leunende bestuurders van de auto’s met de geblindeerde ruiten
en de
glimmende velgen
de explosieve bassen uit de in de kofferbak geïnstalleerde subwoofers
het stof van de dorre velden
en haarvet: groen
of de zwarte versie

ruikt naar olieraffinaderij
perfect
voor het haar van de moderne neger in de jaren 80
perfect
om de natuurlijke zwartheid te onderstrepen, te laten glinsteren
perfect
om het stof te dragen van

de dorre velden waarop doornige struiken groeien
het stof
het door de passaatwind meegevoerde stof

overal op en tussen

barretjes
langs alle al dan niet geasfalteerde wegen
de vrouwen in de barretjes achter het traliewerk langs de wegen
de vrouwen
de gaten
de vrouwen op straat

maar niet als het donker is

de gaten in de weg
de mannen
die bij de bar langs de wegen bier bier bier en soms een whiskey-cola drinken en

uiteindelijk
de auto vinden
uiteindelijk
wegrijden
uiteindelijk
het huis vinden
uiteindelijk
thuiskomen
uiteindelijk
de vrouw vinden die niet langs de weg bij de bar stond te drinken
uiteindelijk
haar geslacht zoeken
aan haar geslacht herkennen waar ze zijn
welk huis het is
welke van de vele

vrouwen
[…]”

(p.11-12)

In deze passage blijkt de dominantie van de man. De man geeft het geld uit, de man houdt er meerdere vrouwen op na. De sekseongelijkheid speelt een grote rol in elke crisis. Vrouwen hebben simpelweg minder middelen om zich te beschermen tegen (klimaat)rampen, omdat ze vaker afhankelijk zijn van de man. Bovendien moet een vrouw zich ook nog beschermen tegen de mannen zelf, zoals blijkt in dit gedicht. Wanneer een man een zware baan heeft of uitgebuit wordt, zal de vrouw daar ook het slachtoffer van zijn. 

Fabias veroordeelt in deze passage ook de olieschandalen op Curaçao.Het eiland dat onder witte Nederlanders vooral bekend is als toeristische bestemming, wordt al jaren vervuild door de grote olieraffinaderij Isla, die gebouwd is door Shell en in handen geweest van verschillende oliemagnaten. Door de focus op het asfalt en stof, maar vooral door de olieraffinaderij zelf te noemen, wordt de lezer duidelijk gewezen op de lelijke kant van het eiland, die gecreëerd is door de olie-industrie. 

De toerist die door de bundel loopt, maakt het lezen extra pijnlijk. In de serie “reisgids” wordt op cynische wijze getoond hoe makkelijk de toerist zijn ogen kan sluiten voor al het leed. 

reisgids I

U kunt er duiken mits u niet bang bent voor diepte 

 met dolfijnen zwemmen mits u het dierenleed verdringt met een scène uit een film 

 waarin vrijheid op de rug van een zeezoogdier ligt 

(p.18)

Je kunt duiken, prachtige dieren en koraalriffen zien op Curaçao, maar het is wel de bedoeling dat je beseft dat er ontzettend veel dierenleed achter schuil gaat. Dat dierenleed zie je niet alleen in een film, maar ook in het echt, als je op vakantie bent. De lezer kan zich betrapt voelen door deze bundel. Want hoe vaak sluit de toerist zijn ogen niet voor het leed om zich heen, wanneer hij op reis is?

In sommige gedichten focust Fabias specifieker op klimaatverandering en vervuiling. Dat kondigt ze ook aan, verderop in het eerste gedicht.

[…]

het gras in de tuin van de mensen die wel een sproeier kunnen betalen 

groener

de kleur van de mensen die wel een sproeier kunnen betalen

bleker dan

de junk in de tuin van de mensen die wel een sproeier kunnen betalen

de diepzwarte kleur van de straatjunk aan wiens voeten en dikke laag eelt is gegroeid

dat zijn natuurlijke schoenzolen

de autowrakken

het zwerfvuil

de dorstige aarde

de apocalyptische regenbuien

de wind

orkanen

[…]

(p.14-15)

Door de toenemende droogte uit de ongelijkheid zich niet alleen in de kleur van mensen, maar ook in de kleur van het gras. Rijken kunnen immers wél een sproeier betalen, en hebben dus groener gras. In deze passage wordt de lezer op de ongelijkheid gedrukt tussen arm en rijk, het verschil in maatschappelijke klassen. Ze laat zien hoe arm en rijk samenhangt met kleur. Zo is dat globaal gezien, maar zeker ook in Nederland waar Fabias haar bundel publiceert.

Als we de klimaatcrisis willen bestrijden, is het belangrijk de ongelijkheid en machtsstructuren niet uit het oog te verliezen. De klimaatbeweging zoals we die kennen van bijvoorbeeld het Wereld Natuur Fonds en Extinction Rebellion is overwegend wit. Blijkbaar hebben we hier te maken met een racistisch systeem,en dat levert problematische uitspraken en desastreus beleid op. Wanneer de klimaatbeweging graag kwetsbaren wil beschermen, moet er meer gedaan worden om racisme en seksisme ook binnen de beweging tegen te gaan. Literatuur kan hierbij helpen. Hoewel in veel gedichten in Habitus de klimaatcrisis duidelijk naar voren komt, lijkt dat niet het overheersende thema. Allereerst is Habitus een bundel over ongelijkheid, over vrouwen, over mensen van kleur. De onheilspellende wereld vol vervuiling en klimaatverandering waarin deze bundel zich afspeelt, maakt deze thema’s nog urgenter.

Gebruikte bronnen

Radna Fabius: Habitus. De Arbeiderspers; 120 pagina’s; €20,-.

Afbeelding header: Photo taken during BLM solidarity protest at Plateia Amerikis on June 15, 2020.

<< Vorige | Volgende >>