“Don’t throw away your printed books!”

Een roman lezen zorgt voor veel mensen voor ontspanning en geluk.In 2020 is het leesgedragvan mensen veranderd door de lockdowns tijdens de coronacrisis; de zogenoemde lockdownverveling.Zo leenden mensen minder boeken, maar werden er juist meer gekocht. Stichting Lezengeeft aan dat in Nederland de boekenverkoop van fictie en non-fictie voor volwassenen en kinder- en jeugdboeken gegroeid is. In 2020 zijn 41,2 miljoen boeken verkocht en dat is een stijging van 3,7% ten opzichte van 2019. Bijna 10%van de verkochte boeken zijn e-boeken en die worden vaak gelezen op een e-reader. Dat betekent dat in 2020 ruim 37 miljoen gedrukte boeken verkocht zijn in Nederland. Het vergt omgerekend een hoop papier om deze boeken af te drukken. In dit artikel geef ik informatie over e-boeken en papieren boeken op het gebied van aanschafprijs, leesbevordering en vooral op het gebied van duurzaamheid.

Door Louise Braat

Tijdens de coronacrisis is een papierschaarste ontstaan, die er ook nu nog voor zorgt dat uitgevers vaak lang moeten wachten op hun boeken. E-boeken worden de laatste jaren steeds populairder en zouden een oplossing kunnen zijn nu er een tekort aan papierpulp is. Maar zouden e-boeken ook een oplossing kunnen zijn als we het hebben over de klimaatcrisis? Wat is de beste keuze op het gebied van duurzaamheid die lezers kunnen maken bij het aanschaffen van een boek? Met andere woorden: welk type boek zorgt voor een kleinere ecologische voetafdruk?

Andere redenen

Vanzelfsprekend hebben lezers diverse redenen bij het kiezen van een e-boek of papieren boek. Een e-boek kost bijvoorbeeld minder geld dan een papieren boek. ‘Vichy’ van Jan-Willem Anker kost nieuw €21,99 en als e-boek €10,99. Ook is het boek tweedehands verkrijgbaar op het internet, maar de prijs van een e-boek blijft op deze website het laagst. Niet iedereen heeft het geld (ervoor over) om een boek nieuw of tweedehands te kopen, dus deze lezers kiezen voor een goedkoper e-boek. Deze optie gaat niet in alle gevallen op, want sommige boeken zijn nog niet te koop als e-boek.

De bibliotheek geeft ook bij veel boeken de optie om een e-boek in plaats van een papieren boek te lenen. Omdat e-boeken steeds vaker gelezen worden, komt er ook meer onderzoek naar. Naar aanleiding van het tweejaarlijkse wetenschappelijke congres van Stichting Lezen is een bundelverschenen waarin artikelen staan over leesbevordering bij leerlingen. Het advies is om je papieren boeken niet weg te gooien, want als het gaat om tekstbegrip is lezen vanaf papier nog altijd het beste. Ook ander onderzoekheeft deze conclusie. Verder is er een onderzoekgedaan naar leessnelheid en dat lag lager bij e-boeken dan bij papieren boeken. Het staren naar het beeldscherm tijdens het lezen van een e-boek zorgt er namelijk voor dat je ogen moe worden. De oplossing hiervoor is de technologische ontwikkeling van e-inkt, zoals onder andere bij e-readers wordt gebruikt. Deze inkt zorgt ervoor dat het leesproces van een e-boek steeds gelijkwaardiger wordt met het leesproces van een papieren boek. 

Duurzaamheid

Kang, Lu en Xuhebben verschillende onderzoeken bekeken die gedaan zijn tussen 2002 en 2018 waarin impliciet of expliciet nagedacht werd over boeken en de impact hiervan op het klimaat. Uit de resultaten van deze onderzoeken kwam naar voren dat digitale boeken in het productieproces en het energieverbruik van de uiteindelijke gebruiker en van de digitale tekstdragers het slechtst zijn voor het milieu. Bij papieren boeken komt de meeste vervuiling voor bij de pulp- en papierproductie en bij het afdrukken van de boeken. Ook vonden zij dat driekwart van de bekeken onderzoeken niet duidelijk konden aangeven welke vorm van lezen beter is. Dit komt omdat de duurzaamheid afhangt van meer dan alleen het produceren en gebruiken van een (e-)boek.

Duurzaamheid hangt ook af van hoelang het apparaat gebruikt wordt, hoelang het apparaat aan staat, hoeveel boeken erop gelezen worden, het energieverbruik en de levensduur van het apparaat, of de boeken uiteindelijk worden geprint, enzovoorts. Zo concludeerden Shimizu, Nagata en Hansuebsaidat wanneer een iPad twee uur of meer per dag het hele jaar door gebruikt wordt, de CO2-uitstoot minder dan de helft is dan van een papieren boek. Maar wanneer de iPad 45 minuten of minder per dag gebruikt wordt, dan is de CO2-uitstoot meer dan drie keer zo veel als van een papieren boek. Minder gebruik geeft dus meer uitstoot. Dit komt doordat de productie-uitstoot, de transport-uitstoot en de recycling-uitstoot hetzelfde blijft, terwijl het gebruik vermindert. De meeste mensen gebruiken per dag hun iPad voor algemeen gebruik 45 minuten of minder, zeggen de onderzoekers, dus aan twee uur per dag komen de meeste mensen niet.

Daarnaast hangt de duurzaamheid van (e-)boeken voor een heel groot deel af van het aantal lezers. Hoe vaker een (e-)boek gelezen wordt door jou of door anderen, hoe lager de CO2-uitstoot is. Voor papieren boeken heeft het aantal lezers de hoogste impact op de CO2-uitstoot. Als een papieren boek drie keer gelezen wordt, is de CO2-uitstoot een derde van wanneer een papieren boek één keer gelezen wordt. Het boek hoeft namelijk niet opnieuw gedrukt en getransporteerd te worden. Toch is deze uitstoot nog steeds hoger dan die van een e-reader of mobiele telefoon. In Figuur 1, afkomstig uit het artikel van Kang, Lu en Xu,is te zien wat de impact op de broeikasgassen is als een (e-)boek één tot en met tien keer gelezen wordt. Hoe vaker een papieren boek wordt gelezen, hoe lager deze impact is. Als een papieren boek zes keer of meer gelezen wordt, is de uitstoot van broeikasgassen het laagst vergeleken met de digitale apparaten. De uitstoot van digitale apparaten verlaagt minder drastisch per gelezen boek. Daar komt nog bij dat een papieren boek over het algemeen een veel langere levensduur heeft dan een digitaal apparaat. 

Figuur 1: Uitstoot van broeikasgassen na het hergebruiken (herlezen) van een (e-)boek op verschillende apparaten. (overgenomen uit het onderzoek van Kang, Lu en Xu).

Linda Vermaas geeft in haar artikel ‘It’s not easy being green’ aan dat de e-boeken en papieren boeken waarschijnlijk lang naast elkaar zullen bestaan. In plaats van een keuze maken tussen welke vorm het meest duurzaam is, moet er gekeken worden naar hoe deze twee type boeken ervoor kunnen zorgen dat er zo duurzaam mogelijk gelezen wordt. Vermaas beweert wel dat er voornamelijk gefocust moet worden op de e-boeken, omdat over de duurzaamheid van e-boeken veel minder bekend is dan de opties die er al zijn voor papieren boeken. 

Veel van de door Kang, Lu en Xu bekeken onderzoeken konden geen duidelijke conclusie trekken over welk type boek het duurzaamst is. Doordat e-boeken steeds populairder worden, zal ongetwijfeld veel onderzoek hierover nog volgen. Dit artikel geeft verschillende inzichten op het gebied van aanschafprijzen, leesbevordering en duurzaamheid van e-boeken en papieren boeken. Een papieren boek dat vaker dan zes keer gelezen wordt schijnt het minst vervuilend voor het milieu te zijn. Papieren boeken bevorderen het leesbegrip, maar ze zijn vaak wel iets duurder. Iedereen heeft eigen redenen om een boek te lenen in de bieb of nieuw, tweedehands of elektronisch te kopen. Toch worden steeds meer mensen zich bewust van de gevolgen van de klimaatcrisis. Het zou mooi zijn als de keuze voor een type boek zou afhangen van de duurzaamheid in plaats van alleen de prijs. Een boek lenen of tweedehands kopen voor een kleiner bedrag kan al een groot verschil maken. Sharing is caring! 

Gebruikte bronnen

“Afzet en omzet boeken groeien.” Stichting Lezen, Stichting Lezen, 3 mrt. 2021, https://www.lezen.nl/onderzoek/afzet-en-omzet-boeken-groeien/ 

Anker, Jan-Willem. Vichy. De arbeiderspers: Amsterdam. 2017.

Gils, Joep van, Niels Bakker, en Jacqueline Evers-Vereul. “De tablet, het geheime wapen voor leesbevordering? De invloed van tekstdrager op leesmotivatie, immersie en tekstbegrip.” Levende Talen Tijdschrift, vol. 21, nr. 2, 2020, pp. 3-12. lt-tijdschriften, doi: onbekend.

Kang, Qi, Jinyi Lu, en Jianhua Xu. “Is e-reading environmentally more sustainable than conventional reading? Evidence from a systematic literature review.” Library & Information Science Research, vol. 43, nr. 3, 2021, pp. 1-11. ScienceDirect, doi: 10.1016/j.lisr.2021.101105.

“Kwart boekenlezers leest via e-reader.” KVB Boekwerk, KVB Boekwerk, 25 feb. 2020, https://kvbboekwerk.nl/consumentenonderzoek/kwart-boekenlezers-leest-via-e-reader 

“Nederlander geeft meer geld uit aan boek.” Stichting Lezen, Stichting Lezen, 10 feb. 2021, https://www.lezen.nl/onderzoek/nederlander-geeft-meer-geld-uit-aan-boek/  

“Nederlander leest meer voor plezier in coronajaar.” KVB Boekwerk, KVB Boekwerk, 23 jul. 2021, https://kvbboekwerk.nl/consumentenonderzoek/nederlander-leest-meer-voor- plezier-in-coronajaar 

Schram, Dick. “Samenhang tussen lezen en morele ontwikkeling.” Waarom zou je (nú)  lezen?, edited by Dick Schram, vol. 20, Eburon Uitgeverij BV, 2011., pp. 196-202. Google Books, https:..books.google.nl/books?hl=en&lr=&id=4uNIJYkzIbIC&oi=fnd&pg=PA7&dq=waarom+lezen+we&ots=ZGG2RAGsnX&sig=8oG3s523N3IqfhZtkZQPiIqGfwc#v=onepage&q=samenhang%20tussen%20lezen%20en&f=false 

Schutijser, J. “Papiertekort groot probleem voor boekensector: ‘Sommige titels even niet voorradig’”, NOS, 16 aug. 2021., Nos.nl, Google, https://nos.nl/artikel/2394045-papiertekort-groot-probleem-voor-boekensector-sommige-titels-even-niet-voorradig 

Segers, Eliane, en Roel van Steensel. “DE NIEUWE LEZER: LEZEN IN HET DIGITALE TIJDPERK.” DE NIEUWE LEZER: LEZEN IN HET DIGITALE TIJDPERK, edited by Eliane Segers en Roel van Steensel, vol. 34, Eburon Utrecht, 2021., pp. 9-14. db.meta4books.be, pdf file.

Shimizu, Hirokazu, Katsuya Nagata, en Aran Hansuebsai. “Comparisons of Paper-book and E-book by the Scale of Carbon Footprint.” Journal of Printing Science and Technology, vol. 50, nr. 1, 2013, pp. 28-33. J-Stage, doi: 10.11413/nig.50.028.

“Verkoopcijfers 2020.” KVB Boekwerk, KVB Boekwerk, 17 mrt. 2021, https://kvbboekwerk.nl/monitor/markt/verkoopcijfers-2020 

Vermaas, Linda. “It’s Not Easy Being Green: Towards Truly Sustainable Books. TXT, vol. 1, nr. 1, 2014, pp. 67-77, Scholarlypublications.universiteitleiden, doi: onbekend.

<< Vorige | Volgende >>