Artikelen
Van Gerrit Zalm naar de zalm Gerrit: over de belangen van dieren in de politiek
Iedereen kent wel het beeld van de rijdende vrachtwagens op de snelweg met varkenssnuitjes die naar buiten steken waarbij je duidelijk kan zien dat ze eigenlijk veel te dicht op elkaar staan. Of je nu vegetariër bent of niet, menig mens voelt medelijden met deze dieren als je er op die manier mee wordt geconfronteerd. Zelf denk ik dan vaak: dit moet toch anders kunnen. Maar hoe bewerkstellig je zo’n verandering? In het essay De soldaat was een dolfijn (2017) van Eva Meijer wordt hier meer vorm aan gegeven en bespreekt ze op welke manieren we anders kunnen samenleven met niet-menselijke dieren door ze in de politiek te betrekken. Het is belangrijk om dieren een stem te geven in de politiek, omdat alleen op die manier de relatie tussen mens en dier kan worden veranderd. Daarnaast is het cruciaal dat we de relatie tussen mens en dier anders vormgeven om een betere en eerlijkere wereld te kunnen verwezenlijken.
Door Mina van Hooijdonk
Wat is politiek?
Meijer begint haar essay met de vraag wat politiek precies is. De meeste mensen zien politiek als iets voor mensen, door mensen. Deze gedachtegang heeft zijn grondslag in de geschiedenis van het denken. Aristoteles (384-322 v.Chr.) schreef namelijk dat de mens het enige politieke dier is, omdat mensen kunnen spreken en daarmee onderscheid kunnen maken tussen goed en kwaad (Meijer 8). Hiermee zei hij eigenlijk dat we niet met dieren kunnen communiceren, althans niet op politiek niveau. Hierdoor is een bepaalde hiërarchie ontstaan, waarin mensen beslissen over de belangen van dieren. Meijer bespreekt in haar essay waarom dit eigenlijk geen houdbare gedachtegang meer is. Niet-menselijke dieren kunnen veel meer dan we dachten. Aan de hand van een reeks voorbeelden bespreekt zij op welke manieren dieren dan wel van zich laten horen en daarmee deel uitmaken van bepaalde gemeenschappen. Dieren verzetten zich en protesteren tegen menselijke overheersing. Een aantal voorbeelden die ze hiervan geeft zijn onder andere dat orang-oetans samenwerken om uit dierentuinen te ontsnappen, waardoor ze steeds overgeplaatst moeten worden. Bijen overleggen over waar te wonen en wie aan te vallen. Politiehonden hebben in sommige Engelse steden recht op een pensioen na hun werkzame leven. Varkens ontvluchten het slachthuis. Olifanten verwoesten mensenhuizen. Dolfijnsoldaten deserteren. Groepen ganzen hebben grensconflicten met mensen. Orka’s in gevangenschap vermoorden hun trainers (Meijer 11). Deze vormen van communicatie zijn het waard om te worden bestudeerd, omdat ze ons iets vertellen over de behoeften van dieren en de grenzen die ze hiermee aangeven. Door deze ‘protestacties’ spreken ze wel degelijk tegen ons en communiceren ze over hun behoeftes, dus wie zijn wij om dat te negeren?
Definities opnieuw vormgeven
Om verandering te laten plaatsvinden, is het belangrijk om te kijken naar de huidige situatie. Wat zou er kunnen worden veranderd aan de manier waarop we naar politiek kijken? Vaak denken mensen dat je om politiek te kunnen handelen bepaalde eigenschappen moet hebben, op het gebied van cognitie, taal en culturele organisatie, en dat niet-menselijke dieren die niet hebben (Meijer 14). Om het tegendeel hiervan te kunnen bewijzen, is het belangrijk om te kijken naar wat mensen als politiek beschouwen. Meijer beargumenteert dat politiek meer is dan alleen de heersende macht en dat politiek ook de praktijken beslaat die die macht ter discussie stellen. Ze zegt hierover:
Politiek is niet alleen de officiële bovenlaag waartoe maar weinigen toegang hebben, het is een heel stelsel van met elkaar verweven handelingen, praktijken en instituties, waarin demonstraties, acties op internet en politieke kunst net zo goed een rol hebben als overleg in de ministerraad of stemmen voor de verkiezingen. Hierin oefenen dieren van verschillende soorten invloed uit. (14)
Het twijfelen aan datgene wat we als politiek beschouwen, is een cruciaal punt in het argument van Meijer. Als we in oude gedachtepatronen blijven hangen, komen we nooit tot een andere conclusie. Daarnaast is het goed om nieuwe definities te vormen voor bestaande begrippen, zoals het hele concept politiek. We moeten de dialoog aangaan met elkaar om tot nieuwe inzichten te komen, en niet alleen de dialoog tussen mens en mens.
Taal als beginpunt
Om de dialoog aan te kunnen gaan met dieren, moet er niet alleen worden gekeken naar het huidige politieke systeem maar ook naar hoe die dialoog dan plaats zou kunnen vinden. Meijer zegt dat er in dit proces moet worden gekeken naar taal. Dieren en mensen worden in mensentaal van elkaar gescheiden, en politiek vindt plaats door middel van mensentaal. Maar wat taal is, is niet objectief bepaald. Dat hangt namelijk samen met machtsrelaties, met wie de grenzen van de taal kan bepalen. Dat dieren geen mensentaal spreken, wil niet zeggen dat ze niet van zich laten horen. Als ze weigeren werk te verrichten, proberen om te ontsnappen uit dierentuinen of hun trainers doden spreken ze hiermee toch hun ongenoegen uit. In de vorige alinea zijn al een paar voorbeelden besproken van hoe dieren dit doen. Meijer ziet het verzet van dieren als een beginpunt voor verandering en als een vorm van politiek handelen. Het richt zich namelijk tegen de gevestigde orde en toont onrechtvaardigheid van een systeem. Door middel van het bestuderen van deze acties kunnen we dieren en hun behoeftes beter begrijpen en daarop inspelen. Dat zal op zijn beurt weer leiden tot een eerlijkere wereld en een volwaardigere democratie. Meijer beschrijft democratie als volgt:
Democratie is de handeling waardoor een onderdrukte groep ineens herkend wordt als politieke groep en de rechten claimt die haar altijd al toekwamen. (63)
Daarnaast hoeven dieren niet altijd direct verzet te tonen om te kunnen laten zien dat ze niet gelukkig zijn. Elk weldenkend mens kan zien dat dicht op elkaar gedrukte varkens in een vrachtwagen op de snelweg niet gelukkig zijn. Of zich in ieder geval een voorstelling maken van situaties waarin deze varkens zich liever zouden bevinden, met hun snuit in de modder bijvoorbeeld.
Denkpatronen doorbreken
Om zulke veranderingen te weeg te brengen, moeten we onze manier van denken aanpassen. We moeten begrippen opnieuw vormgeven, zoals wat politiek inhoudt en welke vormen van taal daarin vertegenwoordigd zijn. Hierin is het belangrijk om in de gaten te houden dat andere dieren net als mensen persoonlijkheden zijn die hun eigen beeld hebben van het goede leven, schrijft Meijer (96). We moeten ze serieus nemen. Dit is niet alleen belangrijk voor de dieren, maar ook voor ons. De grootste veroorzaker van klimaatproblematiek is namelijk de vee-industrie (Meijer 12). In plaats van dieren te zien als stukken ‘vlees’ en ze daarmee te objectiveren, moeten we ze beschouwen als individuen met een eigen wil die net zo veel recht hebben op deze aarde als wij. Daarnaast beargumenteert Meijer dat het misschien lijkt alsof mensen veel moeten inleveren om anders met dieren om te gaan, maar dat je dit ook anders kan zien. Ze zegt:
Begrijpen dat je deel uitmaakt van alles, dat je thuishoort op deze planeet met al haar bewoners, en goed voor anderen zorgen is juist een bron van rijkdom. Beter kijken naar andere dieren, en beter naar ze luisteren, geeft de wereld waarin we leven veel meer kleur en reliëf. (15)
Dit is een prachtige gedachtegang en de weg naar verandering. Vasthouden aan oude tradities “omdat het altijd zo is gegaan” is niet meer van deze tijd. Vroeger hadden slaven ook geen rechten en die situatie kan niemand zich nu nog voorstellen.
Elke grote verandering begon klein en Meijer laat in haar essay zien dat veranderingen in denkpatronen belangrijke revoluties in gang kunnen zetten. Ze verschaft voorbeelden van dieren die hun stem wel degelijk laten horen en geeft daarmee een andere kijk op wat we als politiek zien. Veranderingen zijn cruciaal op dit punt in de menselijke geschiedenis, want we kunnen niet door blijven gaan met wat we doen. De mens dient te beseffen dat hij niet alleen is en dat niet alleen zijn eigen comfort telt. Door het transformeren van bepaalde denkpatronen kunnen we samen voor een betere, eerlijkere wereld zorgen waarin elk individu de vrijheid ervaart die hij verdient.
Gebruikte bronnen
Eva Meijer. De soldaat was een dolfijn: Over politieke dieren. Uitgeverij Cossee, 2017.